Pianiste Alice Herz-Sommer* had in WOII haar moeder en haar echtgenoot door toedoen van de nazi’s verloren. In 1949 was ze samen met haar enige zoontje Stepán Sommer, die samen met haar het concentratiekamp Theresienstadt had overleefd, naar Israël geëmigreerd. Daar nam de jongen de naam Raphael Sommer aan. De jaren die volgden waren voor Alice de mooiste jaren van haar leven.
1986. Verhuizing naar Londen
In 1986 besloot Raphael Sommer samen met zijn gezin vanwege een mooie baan als cellist naar Londen te verhuizen. Al had Alice 37 gelukkige jaren als professioneel pianiste en pianolerares in Israël meegemaakt, toch besloot ze hen naar Engeland te volgen.
2001. Onverwachts overlijden van haar enige zoon
Het was een grote slag voor haar toen Raphael in 2001 onverwachts op 64-jarige leeftijd aan het eind van een concertreis aan een aneurysme overleed.
Alice vertelde dat zijn geboorte de gelukkigste dag van haar leven was, en dat zijn dood het ergste was wat haar was overkomen.
Enige tijd zweeg haar piano, waarop ze anders dagelijks urenlang studeerde. Maar toen de buren van haar appartementje haar weer op haar Steinway-piano hoorden studeren, wisten dat zij ook deze klap te boven zou komen.
Alice Herz, die geloofde dat haar optimisme een belangrijke rol had gespeeld bij het te boven komen van de zwaarste gebeurtenissen in het leven, wist zelfs in het overlijden van haar enige kind een lichtpuntje te vinden.
Ze was dankbaar dat ze zo’n zoon had gehad. En ze was dankbaar dat hij niet had hoeven te lijden toen hij overleed. En ze was dankbaar dat ze haar zoon nog cello op tv kon zien spelen, omdat hij op deze manier toch nog voortleefde. En verder had ze twee schatten van kleinkinderen.
Het leven gaat door
Na Raphaels dood besloot Alice niet terug te gaan naar Israël, waar ze 37 gelukkige jaren had mogen beleven, maar haar eenkamerappartement in Londen aan te houden en daar door te gaan met haar pianospel en het geven van pianolessen.
Tot aan het laatst van haar leven zou ze in dat appartementje blijven wonen. Op een prominente plaats aan haar muur hing Raphaels portret. Verder hingen daar onder meer afbeeldingen van Jeruzalem en Tel Aviv aan de muur. En in haar boekenkast stonden naast werken van Franz Kafka (een man die zij door haar moeder die een vriendin van hem was, al in haar jeugd had leren kennen) ook verschillende boeken van Amos Oz.
Dagelijks piano blijven spelen, op het laatst met acht vingers
Enkele jaren voor haar dood op 110-jarige leeftijd, kon ze van beide handen één vinger niet meer goed gebruiken. Daardoor liet zij zich niet ontmoedigen. Integendeel: ze leerde zichzelf om met acht vingers piano te spelen en paste, waar nodig, de vingerzetting van de muziekstukken aan.
In een interview in 2007 vertelde ze dat ze nog elke dag van ‘s morgens tien tot ‘s middags één uur piano studeerde en dat haar muzikale geheugen nog uitstekend was. Indertijd begon ze het eerste uur met het spelen van preludes van Bach. En daarna werkte ze aan het onderhouden van de rest van haar repertoire.
Twee maal per maand speelde ze samen met een violist. Af en toe speelde ook haar schoondochter, een celliste mee, zodat ze trio’s kon spelen. In een interview eind 2013 meldde ze dat ze elke dag nog twee uur lang piano studeerde.
Scrabbelen met celliste Anita Lasker-Wallfisch
Alice Herz speelde graag elke zaterdag Scrabble met de internationaal bekende celliste Anita Wallfisch (geboren in 1925). Anita Wallfisch overleefde als enige van het uit veertig leden bestaande vrouwenorkest van het vernietigingskamp Auschwitz.
Zoals Alice Herz haar leven dankte aan haar pianospel, zo dankte Anita Wallfisch haar leven aan haar cellospel. Ze had het geluk dat cellisten niet gemakkelijk te vervangen waren. Het orkest moest spelen als de Joden naar de gaskamers moesten marcheren, maar ook bij het begin en aan het eind van de lange en zware werkdagen. Ook moesten ze voor de SS spelen. Haar ouders werden in de oorlog omgebracht.
Na de oorlog nam ze haar muziekloopbaan weer op en werd lid van het English Chamber Orchestra en moeder van de cellist Raphael Wallfisch. Ze schreef ook de memoire Inherit the Truth.
Over haar mede-overlevende van de Holocaust, Anita Wallfisch, zei Alice Herz: ‘We spreken niet over het verleden.’
Ook op zeer hoge leeftijd helder van geest, met uitgesproken opvattingen en humor
Tot het einde van haar leven bleef Alice Herz-Sommer helder van geest. Muziekcriticus Alex Ross schreef ter gelegenheid van de 110e verjaardag in november 2013 in de New Yorker over een gebeurtenis in 2012 toen hij zich voor een interview met Alice Herz op advies van haar biografe Caroline Stoessinger zich voorgesteld als musicus, omdat Herz journalisten soms vermoeiend vond.
Na een verzoek van Alice Herz om iets voor haar te spelen, zette hij zich aan de piano en begon aan iets van Schubert.
Al snel onderbrak zij hem: ‘Vertel eens wat je echte beroep is.’ Toen hij bekende dat hij schrijver was, keek ze volgens hem wat sip.
Toch hadden ze vervolgens een levendige conversatie. Ze sprak uitgebreid en met liefde over haar zoon de cellist Raphael Sommer die in 2001 overleed, maar ze toonde ook veel belangstelling voor het heden, voor alles wat zich in haar omgeving afspeelde en ook voor nieuws over recente muziekoptredens.
Ze bracht haar tijd bepaald niet door met treuren. Met een knipoog naar Spinoza’s uitspraak: ‘Humanas actions non ridere, non lugere, neque detestari, sed intellegere’ (De menselijke handelingen niet bespotten, niet betreuren, niet veroordelen, maar begrijpen) had ze ooit aan haar biografe Caroline Stoessinger verteld hoe haar levensmotto luidde: ‘Niet treuren, maar begrijpen.’
Dossiers leven en muziek algemeen
Dit artikel maakt deel uit van de dossiers leven en muziek algemeen.
Over Alice Herz verschenen ook onder andere de volgende artikelen:
- Overleven dankzij Chopin
- De jeugd en vooroorlogse jaren van Alice Herz
- 1939. Het begin van donkere tijden voor Alice Herz De Duitse bezetting van Praag
- 1943-1945. Alice Herz in het concentratiekamp Theresienstadt Overleven dankzij de piano
- 1949. Alice Herz emigreerde naar Israël De gelukkigste jaren van haar leven
- Alice Herz: favoriete gespreksonderwerpen in interviews
- Alice Herz’ opmerkelijke kijk op het leven
- Waaraan dankte Alice Herz haar zeer lange leven?
Bronnen
Voor dit artikel is een groot aantal bronnen gebruikt.
*Alice Herz-Sommer werd geboren als Alice Herz. Na haar huwelijk met Leopold Sommer, zette ze de naam van haar echtgenoot achter de hare. Ze werd ook bekend als Alice Sommer.